Middeleeuwen
Wanneer is de stad LANDEN gesticht?
Links: Landen in de 16de eeuw (Kaart Jacob van Deventer).
Rechts: maquette van de versterkte stad Landen onder Filips De Goede van Bourgondië (1396-1467).
Op 1 oktober 2010 vond in de Hasco-hal (nu de standplaats van lokale politiezone) de voorstelling plaats van het project Landen800. Het jaar 2011 moest een feestjaar worden omdat Landen in 1211 stadsrechten kreeg. Vragen die we ons hierbij kunnen stellen: is de nederzetting (Borch of Borg)Landen gesticht in 1211 én was die nieuwe nederzetting begiftigd met stadsrechten?
In september 1211 werd een overeenkomst afgesloten tussen de hertog van Brabant Hendrik I en de kanunniken van het kapittel van de Sint-Lambertuskathedraal te Luik aangaande de rechten van bepaalde personen in een aantal plaatsen in de regio, onder andere in Landen. Dit was echter geen stadsoorkonde voor Landen of anders gesteld: het was noch een privilege, noch een stadsstichting van Landen. In de tekst staat er slechts één vermelding: ‘De Landenes non coget (dux) mansionarios transire vel transferre domos suas…’ of Hij (de hertog) zal niet verplichten aan de inwoners te verhuizen naar Landen of hun huizen te verplaatsen. Op grond daarvan hebben geschiedschrijvers en anderen besloten dat er in 1211 sprake was van een nieuwe stadsstichting - (Borch)Landen - met een aantal voorrechten voor de nieuwe inwoners of poorters…
Merkwaardig is dat men in de oorkonden vanaf 1262 uitdrukkingen terugvindt als ‘antiquum fossatum de Landen’ of de oude vesten van Landen… Volgens Alphonse Wauters (1883) en later ook Paul Kempeneers (2000) bevonden die oude grachten zich tussen Groenendaal en de Bovenpoort. Hier zou volgens hen een eerste versterkt Landen kunnen gesitueerd zijn. Maar dan heeft de Slag van Steps (1213) plaats op de hoogten tussen Walshoutem, Cras-Avernas en Montenaken. De verleiding is groot om te stellen dat in 1213 het hypothetische Landen totaal is verwoest en dat men na 1213 of 1230 een nieuw Landen heeft gebouwd. Ook Alphonse Wauters (1883) wijst op het feit dat in 1203 hertog Hendrik I van Brabant in conflict lag met de prinsbisschop van Luik, Hugues de Pierrepont. De hertog wilde Sint-Truiden belegeren en kampeerde gedurende 8 dagen in een dorp, Landin genaamd, verwoestte er de oogst maar bemiddelde uiteindelijk met de prinsbisschop via de graaf van Namen. Wauters vermoedde dat op deze wijze het idee ontstaan is, bij het bestaande ‘dorp’ Landin de stad (Borch of Borg) Landen te bouwen op onbewoond gebied, maar strategisch beter gelegen. De Nederlander Reinout Rutte stelt in zijn boek ‘Stedenplanning en stadsplanning in de Lage Landen - 12e en 13e eeuw’ (2002) dat Landen, ondanks de ligging aan een belangrijke handelsroute en de bevoorrechting met privileges van ’s-Hertogenbosch, geen economische groeikracht bezat en een zuiver strategische functie bekleedde. De medievist emeritus prof. dr. R. Van Uytven, concludeerde na zijn lezing in de raadzaal van het stadhuis te Landen op 28 oktober 2011: “Ergens tussen 1194 en 1211 moet de nederzetting Landen van de hertog van Brabant een privilege hebben gekregen met enkele voorrechten, waardoor het inwijkelingen kon aantrekken. Mogelijk lag die eerste nederzetting in het zuidwesten van de huidige kernstad tussen Groenendaal en de Bovenpoort. Na de Slag van Steps was er een verplaatsing die kan dateren van na 1213 of rond 1230 naar de plaats waar tegenwoordig de kernstad ligt.”
In elk geval is het duidelijk dat Landen in 1289 een volwaardige stad is, weliswaar een kleine. Op 29 mei 1289 met name schenkt Jan I, hertog van Brabant, de poorters van Landen dezelfde rechten als die van Leuven en Tienen, verleent hen nog enkele nieuwe privileges en bepaalt dat hun schepenen zoals voorheen te hoofde zullen gaan in ‘s Hertogenbosch. Pas in de 14de eeuw kreeg Landen meer stedelijke allures. Intussen kan, vanuit historisch standpunt, op de vraag of Landen in/rond 1211 stadsrechten kreeg, enkel een genuanceerd antwoord worden gegeven...
------------------------------------------------------------------------------------------------
Bron: Wemans G. (2011). Het 13de eeuwse Landen met em. prof.dr. R.Van Uytven. Ons Landens Erfdeel 81, 31-40.
Wemans G. & Wauters A. (2017). Landen, van versterkte stad tot dorp in de kering. Ons Landens Erfdeel nr.94-95, 140 pp.